LPBO (14 november 2024) / Gastles door Rozemarijn van Bruchem
Bij ouderen met ingewikkelde pathologie komen ethische dilemma’s veel voor. Hoe kunnen we, als professionals, handvatten ontwikkelen voor handelen, om keuzes te maken? Want bij een dilemma is er altijd ergens schade. Het achterhalen van redenen waarom iemand iets (niet) wil is belangrijk. Soms is niets doen ook een optie. En hoe om te gaan met wils(on)bekwaamheid?
Op 14 november kwam het LPBO bij elkaar. Rozemarijn van Bruchem was de gastspreker en gaf een les over ethische dilemma’s. Ethiek is de wetenschappelijke of systematische studie van moraal Ofwel: kritisch nadenken over wat (moreel) goed is om te doen. Waarden zijn richtinggevend voor het handelen, zoals bijvoorbeeld eerlijkheid, weldoen, niet schaden, vertrouwen, privacy, autonomie, rechtvaardigheid. En daarbij zijn de waarden de fundamenten van de normen. En normen zijn dan de handelingsvoorschriften om de waarden te realiseren.
Een moreel dilemma is een conflict tussen twee morele waarden. Twee morele waarden, die ieder om een verschillend handelen vragen . Een moreel dilemma kent geen ‘goede’ oplossing: elke keuze gaat ten koste van een andere waarde. Autonomie en zelfbeschikking zijn ook waarden. Bij ouderenmishandeling kan er een moreel dilemma ontstaan tussen zelfbeschikkingsrecht en veiligheid.
Er zijn situaties van onveiligheid die vragen om een beslissing voor de inzet van behandeling/hulp waarvoor de expliciete en weloverwogen keuze van de patiënt/de oudere noodzakelijk is.
Rozemarijn komt ouderen met een dementie, kwetsbare patiënten met cognitieve stoornissen, verstandelijke beperking tegen, waar deze dilemma’s spelen. Bij twijfels over de wilsbekwaamheid van de patiënt (bijvoorbeeld: eerdere diagnose dementie, ongebruikelijke antwoorden, ‘plotselinge’ toestemming, persistente weigering zonder toelichting, wisselende instemming, verwarde indruk) wordt gebruik gemaakt van de criteria van Appelbaum en Grisso. De criteria behelzen:
- Maken en uiten van een keuze
- Begrijpen van informatie
- Beseffen en waarderen van informatie voor deze eigen specifieke situatie
- Logisch redeneren vermogen om voor- en nadelen te ‘waarderen’; betekenis aan te geven in de specifieke situatie
Voorbeeld: Er komt bij het wijkteam een melding binnen van een verontruste buurvrouw. Zij heeft het sterke vermoeden dat de buurman (Wim) zijn vrouw (Annie) regelmatig slaat. Tijdens een huisbezoek vertelt Annie dat het klopt, maar Wim kan daar niets aan doen. Hij heeft cognitieve stoornissen en raakt daarbij soms heel erg gefrustreerd. Annie wil er alles aan doen dat Wim thuis kan blijven, want dat heeft ze hem beloofd. Ze smeekt je om geen verdere acties in te zetten
Vragen die je jezelf dan kan stellen zijn:
- Wat is het morele dilemma?
- Welke waarden zijn in het geding?
- Wie lijdt schade?
- Verplaats je in de belanghebbenden. Waarom zeggen/doen ze wat ze doen?
